Ministerstwo Edukacji Narodowej podało dane z Systemu Informacji Oświatowej (SIO) na temat aktualnej liczby dzieci ukraińskich w polskim systemie oświaty. Tematem wyzwań z jakimi od dwóch lat borykają się ukraińskie dzieci i nastolatki w Polsce zajęły się z kolei fundacje CARE Internationalw Polsce, International Rescue Committee (IRC) oraz Save the Children Polska. 22 lutego 2024 organizacje opublikowały ważny raport o kluczowych barierach, które wciąż wykluczają prawie połowę ukraińskich dzieci z polskiego systemu edukacji. Organizacje apelują o pilne działania, które pozwolą włączyć dzieci uchodźcze do systemu polskich szkół (tu m.in. apel o zwiększenie inwestycji na edukację, poszerzenie wsparcia językowego i kulturalnego).
Ile ukraińskich dzieci uczy się w polskich szkołach?
Zgodnie z danymi z SIO – stan na 21 lutego 2024 – w polskim systemie oświaty pozostaje obecnie 277,3 tys. dzieci i nastolatków z Ukrainy. 44,7 tys. dzieci pozostaje objętych edukacją przedszkolną – ponad 30 tys. trafiło do przedszkoli po wybuchu wojny w 2022. W szkołach podstawowych uczy się obecnie ok. 141,5 tys. dzieci – 110,5 tys. trafiło do polskich szkół po wybuchu wojny. Szkoły ponadpodstawowe (licea, technika, szkoły branżowe I i II stopnia) przyjęły po rozpoczęciu konfliktu ok. 38,9 tys. uczniów z Ukrainy.
Najwięcej nastolatków uczęszcza do liceum – obecnie to grupa 16 tys. uczniów, w tym 9,6 tys. przybyłych w 2022 roku. Dla porównania: w kwietniu 2022 MEiN poinformowało, że polski system szkolnictwa przyjął ponad 193 tys. ukraińskich dzieci i młodzieży.
Jak dzieci z Ukrainy radzą sobie w polskich szkołach?
Pod koniec zeszłego roku media alarmowały, że poza polskim, publicznym systemem oświaty wciąż pozostaje ponad połowa ukraińskich uczniów. Główne przyczyny? Duża część dzieci i nastolatków jest objęta systemem nauki zdanej (ukraiński system oświaty). Wskazywano również na bariery językowe, organizacyjne i logistyczne. Dwa lata edukacji w nietypowych warunkach podsumowuje raport organizacji CARE, IRC oraz Save the Children prezentujący "wieloaspektowe wyzwania" przed jakimi postawioną tą grupę. W dokumencie opisano m.in. problemy "logistyczne, finansowe czy problemy związane ze zdrowiem psychicznym dzieci, nastolatków i ich opiekunów, które powodują wykluczenie z polskiego systemu edukacji lub mu sprzyjają". Kluczowe wnioski z raportu [źródło: care.org, dostęp: 26.02.24]:
- prawie połowa respondentów (starszych, ukraińskich nastolatków) potwierdziła trudności z dostępem do systemu edukacji,
- dla 72 proc. badanych, ukraińskich nastolatków największym wyzwaniem są trudności językowe,
- 24 proc. badanych nastolatków ma problemy ze zrozumieniem działania systemu polskiego szkolnictwa,
- 53 proc. badanych opiekunów dzieci deklarowała "brak zrozumienia informacji na temat polskiego systemu edukacji",
- 40 proc. opiekunów dzieci deklaruje problemy z dostępnością miejsc w polskich szkołach,
- 19 proc. opiekunów dzieci zgłosiło doświadczenie nękania w szkole.
Kluczowe bariery w szkolnictwie dla dzieci uchodźczych
Twórcy raportu zwracają uwagę, że z wielu powodów dane na temat dzieci uchodźczych są mocno ograniczone. Według oficjalnych danych rządowych (stan na listopad 2023) polski PESEL wydano 293 229 dzieciom i młodzieży w wieku szkolnym. Do polskich szkół zapisano 49 proc. zarejestrowanych osób w wieku 10-18 lat.
Większość starszych dzieci i nastolatków wciąż wybiera ukraińską edukację online, mając nadzieję na kontynuację nauki po powrocie do domu. System ukraińskiej edukacji zdalnej ucierpiał jednak mocno m.in. podczas pandemii COVID-19. Starsze nastolatki mają problemy z integracją – wyzwaniem jest zarówno język polski, jak i treści nauczania w szkołach średnich. "Ci starsi, czyli te dzieci w wieku 16, 18, 19 lat, w większości uważają, że to nie jest miejsce dla nich, nie czują, że tu jest przyszłość, chcą wrócić tam, gdzie się urodzili" – opisuje problem jedna z nauczycielek. Problemem są również różnice pomiędzy polskim a ukraińskim systemem edukacji, w którym obowiązują trzy poziomy nauczania. Problemem dla młodszych dzieci w wieku szkolnym jest obecnie m.in. ograniczenie liczby tzw. klas przygotowawczych.
Z ogromnymi wyzwaniami borykają się również opiekunowie dzieci – mowa zarówno o kwestiach finansowych (zatrudnienie w Polsce), logistycznych (mieszkanie), jak i psychicznych (traumy, stres). W raporcie zwrócono również uwagę na problem rodzin rozdzielonych przez wojnę i tzw. małoletnich pozostających bez opieki – wciąż jest niewiele danych na temat tej grupy uchodźców wojennych. Jak podaje raport, trudności mają również ukraińscy nauczyciele – dla nich wyzwaniem jest m.in. przenoszenie uprawnień zawodowych do polskiego systemu.
Kogo i jak badano?
Raport "Poza Szkołą. Analiza barier systemowych dla nastolatków z Ukrainy przebywających w Polsce" powstał na bazie danych od 28 kluczowych informatorów, 17 dyskusji w grupach fokusowych i 25 wywiadów pogłębionych, uzupełnionych o badanie ilościowe (619 starszych ukraińskich nastolatków i opiekunów).