rozwiń ›

Według założeń MEN edukacja obywatelska będzie przedmiotem, który nauczy młodych skutecznie unikać dezinformacji, poruszać się w systemie państwa i korzystać z instrumentów reprezentujących ich prawa. Nowy przedmiot ma budować kompetencje życia codziennego, uczyć praktyki, pracy zespołowej, budowania relacji. Celem edukacji obywatelskiej jest także kształtowanie odpowiedzialnego, znającego prawo społeczeństwa.

Z badań wynika, że tylko co trzeci uczeń zgadza się ze stwierdzeniem, że polski system polityczny działa dobrze. Prawie połowa uczniów odpowiedziała, że członkowie parlamentu dobrze reprezentują ogół obywateli, natomiast tylko co czwarty uważa, że dobrze reprezentują oni młodych ludzi. Nowy przedmiot ma być odpowiedzią na poczucie marginalizacji młodych ludzi w sferze społecznej i alienację polityczną.

Nacisk na praktyczne umiejętności

"Wprowadzenie nowego przedmiotu edukacja obywatelska wynika z potrzeby przygotowania uczniów (...) do świadomego i odpowiedzialnego zaangażowania obywatelskiego w społeczeństwie demokratycznym" - czytamy w uzasadnieniu do projektu nowelizacji rozporządzenia w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego. Zaznaczono, że w odróżnieniu od przedmiotu historia i teraźniejszość, który był realizowany głównie w sposób teoretyczny – nowy przedmiot ma kłaść nacisk na kształtowanie u uczniów praktycznych umiejętności i kompetencji.

Reklama

Celami edukacji obywatelskiej - wskazanymi w podstawie programowej - są: rozumienie sfery publicznej (najważniejszych zjawisk oraz procesów społecznych i politycznych, a także zasady nimi rządzących), rozumienie oraz poszanowanie wartości i zasad demokracji, zainteresowanie sferą publiczną i posiadanie własnych opinii, poszanowanie opinii innych osób, zaangażowanie obywatelskie oraz wpływanie na władze publiczne i interakcje państwo – obywatel (chodzi m.in. o umiejętność załatwiania wybranych spraw urzędowych, rozumienie mechanizmów i form uczestnictwa obywatelskiego oraz odpowiedzialne ich wykorzystanie).

Reklama

Edukacja obywatelska. Wymagania

Trzema równoważnymi elementami przedmiotu mają być: wiedza i umiejętności zawarte w wymaganiach szczegółowych, działania obywatelskie oraz projekt edukacyjny. Podstawa programowa składa się z 45 wymagań szczegółowych oraz dodatkowych 7 wymagań fakultatywnych, które wybierze nauczyciel. W przypadku szkół branżowych I stopnia będzie to natomiast 31 obowiązkowych wymagań i 7 z 27 fakultatywnych.

To spadek w porównaniu do 127 wymagań w ramach przedmiotu który od 1 września zniknie z podstawy programowej - historii i teraźniejszości. Celem takiego rozwiązania jest udostępnienie nauczycielom i uczniom czasu na praktykę.

Wymagania szczegółowe dzielą się na działy:

  • ja i społeczeństwo,
  • szkoła jako wspólnota,
  • społeczność lokalna i regionalna,
  • demokracja i prawo,
  • Polska – władza,
  • świat polityki i sfera publiczna,
  • Polska w Europie,
  • świat globalnych zależności.

W ramach tych działów uczniowie będą uczyć się m.in.: o mowie nienawiści, mechanizmach partycypacji w szkole, praworządności, sprawach urzędowych, zasadach państwa prawa, zagrożeniach dla demokracji, prawach człowieka czy procesie legislacyjnym.

Działania obywatelskie

Każdy uczeń liceum i technikum będzie musiał w ramach przedmiotu wybrać i zrealizować cztery, a w przypadku szkół branżowych trzy, działania obywatelskie. To na przykład: napisanie wniosku o dofinansowanie projektu w ramach budżetu szkolnego lub lokalnego obywatelskiego, napisanie petycji lub listu otwartego, przygotowanie dokumentów koniecznych do zgłoszenia zgromadzenia publicznego, wypełnienie wniosku o wydanie dowodu osobistego, paszportu lub innego dokumentu, uczestnictwo w konsultacjach społecznych lub wysłuchaniu publicznym, przeprowadzenie sondy szkolnej lub ulicznej.

Oprócz tego uczniowie mają zrealizować przynajmniej jeden grupowy projekt edukacyjny na wybrany przez siebie temat zgodny z tematyką przedmiotu. Może mieć on charakter badawczy lub społeczny.

Wizyty w instytucjach publicznych

W nauczaniu powinien znaleźć się również czas na wizyty w instytucjach publicznych (np. urzędach gmin, miast i powiatów, sądach, domach kultury), spotkania z przedstawicielami władz publicznych, kontakty z organizacjami społecznymi (lokalnymi, ogólnopolskimi, międzynarodowymi) oraz spotkania z postaciami ważnymi dla lokalnej społeczności, w tym kombatantami lub innymi świadkami historii.

"Przedmiot edukacja obywatelska zakłada omawianie podczas zajęć tematów związanych z bieżącymi zagadnieniami społeczno-politycznymi, w tym także tematów dzielących Polaków i budzących w polskim społeczeństwie kontrowersje. Szkoła powinna być bowiem miejscem, w którym uczniowie starają się zrozumieć, co łączy i co dzieli polskie społeczeństwo, a także miejscem, w którym uczą się weryfikować informacje na te tematy, poznają różnorodne stanowiska, starają się wyrobić sobie własną opinię, uzasadniają ją, z szacunkiem dla innych ją prezentują i podejmują dialog z osobami, których poglądy mogą być odmienne" - zapisano w podstawie.

Kto może uczyć edukacji obywatelskiej?

Od nauczyciela edukacji obywatelskiej wymaga się zachowania neutralności światopoglądowej i politycznej szczególnie w sprawach, co do których istnieją w polskim społeczeństwie różnice poglądów. "Celem zajęć nie może być przekonanie uczniów do konkretnej opinii. Tym bardziej nie ma w czasie zajęć miejsca na agitację polityczną jakiejkolwiek formacji. Co do zasady nauczanie edukacji obywatelskiej ma więc charakter nieperswazyjny” - dodano. Zaznaczono, że wyjątkiem są zasady i wartości wyznaczone przez konstytucję.

Uprawnienia do nauczania przedmiotu edukacja obywatelska mają nauczyciele posiadający kwalifikacje w zakresie przedmiotów:

  • wiedza o społeczeństwie,
  • historia
  • historia i teraźniejszość.

Na Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej zamieszczony jest poradnik metodyczny do nauczania edukacji obywatelskiej. Jak podaje MEN na swojej stronie internetowej do użytku szkolnego zostały dopuszczone dwa podręczniki do przedmiotu wychowanie obywatelskie. Pierwszy z nich to "Masz wpływ. Część 1. Podręcznik do edukacji obywatelskiej dla liceum ogólnokształcącego i technikum", którego autorami są Sławomir Drelich, Michał Tragarz, Sylwia Żmijewska-Kwiręg, Mateusz Wojcieszak i Rafał Flis, opublikowany przez Wydawnictwo Nowa Era. Drugi podręcznik to "Edukacja obywatelska 1. Podręcznik dla szkoły branżowej I stopnia" autorstwa Joanny Niszcz, Stanisława Zająca, wydany przez SOP Oświatowiec Toruń.

Zgodnie z polskim prawem nauczyciel decyduje o tym, jaki podręcznik wybiera spośród dopuszczonych do nauczania danego przedmiotu i czy w ogóle chce używać podręcznika w trakcie przekazywania uczniom wiedzy.

Ile godzin edukacji obywatelskiej?

Edukacja obywatelska będzie nauczana w szkołach ponadpodstawowych począwszy od roku szkolnego 2025/2026 w klasie II liceum ogólnokształcącego, technikum i branżowej szkoły I stopnia. W kolejnych latach nauczana będzie w klasach II i III liceum, klasach II–IV technikum i w klasach II i III branżowej szkoły I stopnia.

W liceum edukacja obywatelska będzie nauczania w wymiarze dwóch godzin tygodniowo w klasie II i jednej godziny tygodniowo w klasie III, w technikum - w wymiarze w wymiarze jednej godziny tygodniowo w klasach II-IV, a w branżowej szkole I stopnia - w wymiarze 1 godziny tygodniowo w klasach II i III.