Kalendarz rocznic od 16 do 22 czerwca [HISTORIA POLSKI]

16 czerwca

1835 - W Tarnowie urodził się Józef Szujski, współtwórca tzw. krakowskiej szkoły historycznej, publicysta, polityk, jeden z przywódców krakowskich konserwatystów - stańczyków.

1895 - Urodził się Antoni Chruściel, w czasie II wojny światowej komendant Okręgu Warszawa ZWZ-AK, bezpośredni dowódca oddziałów walczących w Powstaniu Warszawskim.

1898 - W Krakowie odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza.

1923 - Urodził się Henryk Czyż, dyrygent czołowych polskich orkiestr symfonicznych, a podczas II wojny światowej żołnierz AK, po akcji „Burza” aresztowany i wywieziony do obozu w Kałudze.

1924 - We Lwowie urodził się Adam Hanuszkiewicz, reżyser, aktor, współtwórca i pierwszy reżyser naczelny Teatru Telewizji; dyrektor teatrów warszawskich: Powszechnego, Narodowego i Nowego.

1943 - Niemcy zakończyli ostatnią akcję wysiedleńczą w getcie lwowskim, mordując lub wywożąc do obozów pracy ponad 20 tys. Żydów; w czasie trwania akcji doszło do zbrojnego wystąpienia żydowskiego ruchu oporu.

1944 - W Jewłaszach nad Niemnem w walce z Niemcami poległ Jan Piwnik "Ponury" - cichociemny, oficer "Wachlarza", szef Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego Armii Krajowej, dowódca partyzanckich zgrupowań walczących w Górach Świętokrzyskich i oddziału dywersyjnego na Nowogródczyźnie.

1946 - W Krakowie zmarł Józef Feldman, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1947 - W Warszawie urodziła się Małgorzata Niemirska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach "Indeks", "Spotkanie na Atlantyku", a także w serialu "Czterej pancerni i pies".

1983 - Rozpoczęła się druga wizyta papieża Jana Pawła II w Polsce. W mszach i spotkaniach z nim wzięło udział 8 mln osób. Miesiąc po jej zakończeniu władze zniosły stan wojenny.

1999 - W Starym Sączu papież Jan Paweł II kanonizował księżnę Kingę, żonę księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego.

2006 - W Warszawie zmarł Igor Śmiałowski, aktor, przez wiele lat występował na scenach Teatru Narodowego w Warszawie, następnie w Teatrze Komedia i Teatrze Polskim; zagrał w filmach "Miasto nieujarzmione", "Młodość Chopina", "Znachor", a także w serialach "Stawka większa niż życie", "Chłopi" i "Kariera Nikodema Dyzmy".

2017 – Zmarł Mieczysław Kalenik, aktor znany najbardziej z roli Zbyszka z Bogdańca w filmie „Krzyżacy” Aleksandra Forda.

2023 – W Warszawie zmarła Hanna Zembrzuska, aktorka filmowa i teatralna. Grała na deskach teatrów warszawskich: Ateneum (1957-59), Narodowego (1959-69), Polskiego (1969-75), Na Woli (1983-86) oraz Teatru Kwadrat (do 2012). Przez ponad 60 lat była żoną Jana Kobuszewskiego.

17 czerwca

1025 - Zmarł król Bolesław I Chrobry, władca Polski od 992 r.

1501 - W Toruniu zmarł król Jan I Olbracht, panujący od 1492 r.

1620 - W Krakowie zmarł Mikołaj Zebrzydowski, marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski, przywódca rokoszu sandomierskiego (1606-1609) przeciwko królowi Zygmuntowi III Wazie; założyciel Kalwarii Zebrzydowskiej.

1696 - W Wilanowie zmarł król Jan III Sobieski, panujący od 1674 r.

1793 - W Grodnie rozpoczął obrady, zwołany na żądanie Rosji, ostatni Sejm I Rzeczypospolitej; pod presją przebywających tam rosyjskich wojsk zatwierdził II rozbiór Polski oraz ustalił nową organizację państwa, która niemal całkowicie unieważniała ustawodawstwo Sejmu Wielkiego.

1794 – Insurekcja Kościuszkowska: Rada Najwyższa Narodowa powołała Sąd Najwyższy Kryminalny, którego zadaniem było osądzenie członków Targowicy i innych współpracowników Rosjan.

1834 - W Paryżu ukończono druk pierwszego wydania "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza.

1835 - Zmarła księżna Izabela Czartoryska, mecenaska sztuki, kolekcjonerka; założycielka rezydencji w Puławach.

1908 - We Lwowie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powołany został Związek Walki Czynnej, tajna organizacja, której celem było przyszłe powstanie zbrojne w zaborze rosyjskim; na czele ZWC stanął Kazimierz Sosnkowski.

1915 - Urodził się Grzegorz Korczyński, w latach 1965-1971 był wiceministrem obrony narodowej; w grudniu w 1970 r. dowodził oddziałami pacyfikującymi robotnicze protesty na Wybrzeżu.

1920 - W Tczewie utworzono Szkołę Morską.

1921 - Powstała Biblioteka Polska PAN w Rzymie po przekazaniu przez Józefa Michałowskiego prywatnego księgozbioru Ośrodkowi Polskich Studiów Akademii Umiejętności.

1925 - W Genewie podpisany został protokół o zakazie używania w czasie wojny gazów trujących i broni bakteriologicznej; wśród sygnatariuszy dokumentu był rząd Polski.

1931 - Urodził się Ignacy Gogolewski, aktor, przez wiele lat związany z Teatrem Polskim w Warszawie, następnie Teatrem Narodowym.

1934 - Ukazał się dekret prezydenta RP Ignacego Mościckiego o utworzeniu obozu w Berezie Kartuskiej. Oficjalnie nazywany „izolacyjnym” w rzeczywistości służył do uwięzienia bez wyroków sądowych przeciwników władzy.

1939 - W Warszawie urodził się Krzysztof Zanussi, reżyser, scenarzysta, autor takich filmów jak "Struktura kryształu" i "Barwy ochronne", "Cwał", "Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową".

1939 - Urodziła się Ludmiła Jakubczak, piosenkarka, tancerka.

1940 - W Warszawie urodził się Jakub Karpiński, socjolog, historyk, politolog, w PRL-u działacz opozycji.

1944 - W Warszawie urodził się Adam Kreczmar, poeta, satyryk.

1945 - W Moskwie rozpoczęły się rozmowy na temat utworzenia w Polsce Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.

1945 - Polskie wojsko zajęło polską część Cieszyna.

1971 – Na emigracji w Kanadzie zmarł gen. Antoni Szyling, w czasie kampanii wrześniowej dowódca Armii "Kraków".

1972 - W Warszawie urodził się Michał Żebrowski, aktor, znany m.in. z roli Jana Skrzetuskiego w ekranizacji "Ogniem i mieczem" oraz Tadeusza Soplicy w "Panu Tadeuszu".

1983 - W Warszawie zmarł Miron Białoszewski, poeta, prozaik, twórca teatralny, autor "Pamiętnika z powstania warszawskiego".

1985 - SB aresztowała w Warszawie Tadeusza Jedynaka, członka Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ "Solidarność" z regionu Śląsko-Dąbrowskiego.

1991 - W Bonn premier Jan Krzysztof Bielecki i kanclerz Helmut Kohl podpisali polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

1999 - Papież Jan Paweł II zakończył ósmą (i najdłuższą) wizytę w Polsce.

2000 - W Charkowie z udziałem premiera Polski Jerzego Buzka i premiera Ukrainy Wiktora Juszczenki uroczyście otwarto Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu; w Charkowie-Piatichatkach spoczęły szczątki 4302 polskich ofiar NKWD, z których zdecydowaną większość stanowili więźniowie obozu w Starobielsku, w tym ośmiu generałów; w dołach śmierci, wraz z polskimi oficerami, leży także około 2,8 tys. ofiar stalinowskiego terroru z lat 1937-38.

2004 - W Warszawie zmarł Jacek Kuroń, wieloletni więzień polityczny PRL, współtwórca Komitetu Obrony Robotników, czołowy doradca kierownictwa NSZZ "Solidarność", uczestnik obrad Okrągłego Stołu, parlamentarzysta, minister pracy i polityki socjalnej, historyk, publicysta, wychowawca, społecznik.

2010 - W Nowym Jorku zmarła Elżbieta Czyżewska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach "Mąż swojej żony", "Zaduszki", "Gdzie jest generał", "Godzina pąsowej róży", "Milczenie", "Żona dla Australijczyka", "Giuseppe w Warszawie", "Rysopis", "Niekochana", "Małżeństwo z rozsądku" i "Wszystko na sprzedaż".

2019 - Zmarł Zbigniew Nowek, w PRL-u działacz opozycji, w latach 1998-2001 szef Urzędu Ochrony Państwa, a od 2005 do 2008 r. - Agencji Wywiadu.

18 czerwca

1574 - Król Henryk Walezy na wieść o śmierci brata - Karola IX, króla Francji - potajemnie opuścił Polskę, aby objąć tron francuski.

1792 - Pod Zieleńcami wojska polskie dowodzone przez ks. Józefa Poniatowskiego pokonały wojska rosyjskie; dla uczczenia tego zwycięstwa król Stanisław August Poniatowski ustanowił Order Wojenny Virtuti Militari - najwyższe polskie odznaczenie wojskowe.

1861 – Car Aleksander II wydał ukaz ustanawiający w Królestwie Polskim Radę Stanu oraz samorząd gubernialny i powiatowy.

1896 - Urodził się Władysław Langner, w czasie kampanii wrześniowej 1939 r. jako generał dowodził odcinkiem "Węgry" w Armii "Karpaty", a następnie obroną Lwowa.

1905 - Początek kilkudniowych walk robotników z rosyjskim wojskiem i kozakami w Łodzi; łącznie w wyniku starć trwających do 23 czerwca w mieście zginęło około 160 osób, a kilkakrotnie więcej zostało rannych.

1913 - W Zakopanem urodził się Stanisław Marusarz, wszechstronny narciarz, czterokrotny uczestnik igrzysk olimpijskich, wicemistrz świata w skokach narciarskich w 1938 r.; w czasie II wojny światowej kurier tatrzański, aresztowany przez gestapo w 1940 r., uciekł z więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie i przedostał się na Węgry.

1923 - W Łucku urodził się Szymon Szurmiej, aktor, reżyser, scenarzysta, działacz organizacji żydowskich; dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Żydowskiego w Warszawie (1969-2014).

1930 - Urodził się Henryk Machalica, aktor, występował w Teatrze Narodowym, a także na innych warszawskich scenach: w Teatrze Dramatycznym, Powszechnym, Polskim, Ochoty i Ateneum; znany m.in. z serialu "Złotopolscy", zagrał również w filmach "Pensja pani Latter", "Wilczyca", "Wierna rzeka".

1938 - W Warszawie zmarł Stanisław Car, prawnik, polityk obozu piłsudczykowskiego, jeden z przywódców BBWR, współtwórca konstytucji kwietniowej, marszałek Sejmu (1935-1938).

1938 - W Warszawie prezydent Ignacy Mościcki otworzył nowy gmach Muzeum Narodowego, zaprojektowany przez Tadeusza Tołwińskiego i Antoniego Dygata.

1940 – Hans Frank jako szef Generalnego Gubernatorstwa wydał rozporządzenie o wznowieniu działalności szkół podstawowych i zawodowych z bardzo ograniczonym programem nauczania.

1940 – W wyniku niemieckiego bombardowania stacji kolejowej w Thouars we francuskiej Akwitanii zginęło i zmarło z ran 36 polskich żołnierzy, w tym 28 oficerów.

1941 - Urodził się Leszek Długosz, aktor, literat, kompozytor.

1945 - W Moskwie rozpoczął się proces przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, podstępnie aresztowanych kilka miesięcy wcześniej przez NKWD.

1949 - W Warszawie urodził się Lech Kaczyński, prawnik, w PRL-u działacz opozycji demokratycznej, minister stanu w kancelarii prezydenta Wałęsy, prezes Najwyższej Izby Kontroli (1992-95), minister sprawiedliwości (2000-2001); współzałożyciel PiS; prezydent Warszawy (2002-05), współtwórca Muzeum Powstania Warszawskiego; w latach 2005-10 prezydent RP, zginął w katastrofie samolotu w Smoleńsku.

1949 - W Warszawie urodził się Jarosław Kaczyński, prawnik, w PRL-u działacz opozycji demokratycznej, redaktor naczelny "Tygodnika Solidarność" (1989-91), szef Kancelarii prezydenta Wałęsy (do 1991 r.), premier w latach 2006-2007; prezes Porozumienia Centrum, a następnie PiS.

1951 - Premier Józef Cyrankiewicz ogłosił zasady Narodowej Pożyczki Rozwoju Sił Polski.

1955 - W Warszawie zmarł Aleksander Zelwerowicz, aktor, reżyser teatralny, pedagog; związany przez wiele lat z Teatrem Polskim w Warszawie; zagrał m.in. w filmach "Rok 1863", "Księżna Łowicka", "Serce matki"; dyrektor teatrów w Łodzi, Warszawie i w Wilnie.

1959 - W Krakowie urodził się Jan Maria Rokita, w PRL-u działacz opozycji demokratycznej, w stanie wojennym internowany; uczestnik obrad Okrągłego Stołu; poseł na Sejm w latach 1989-2007; w rządzie Hanny Suchockiej minister - szef Urzędu Rady Ministrów; członek Unii Demokratycznej, Unii Wolności, następnie Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego oraz Platformy Obywatelskiej.

1969 - W Warszawie tragiczną śmiercią zmarł Jerzy Zawieyski, pisarz, dramaturg, publicysta i działacz katolicki związany ze środowiskiem "Tygodnika Powszechnego", współzałożyciel i prezes Klubu Inteligencji Katolickiej, poseł na Sejm oraz wieloletni członek Rady Państwa.

1989 - Odbyła się druga tura wyborów parlamentarnych; do urn wyborczych udało się 25 proc. uprawnionych do głosowania; ostatecznie kandydaci Komitetu Obywatelskiego "Solidarność" zdobyli w czerwcowych wyborach wszystkie spośród 161 mandatów, które mogli uzyskać w Sejmie, oraz 99 mandatów na 100 w Senacie; łącznie 260 miejsc w 560-osobowym Zgromadzeniu Narodowym.

1990 - W Warszawie zmarł Henryk Leliwa-Roycewicz, pułkownik WP, jeździec, srebrny medalista Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936 r. uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r.; żołnierz Armii Krajowej, w czasie Powstania Warszawskiego dowódca batalionu "Kiliński".

1992 – Rozpoczęła działalność pierwsza polska sieć analogowej telefonii komórkowej PTK Centertel.

1997 - Prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał ustawę lustracyjną uchwaloną przez Sejm w kwietniu 1997 roku; ustawa weszła w życie 1 sierpnia 1997 roku.

1998 - Sejm RP przyjął uchwałę potępiającą totalitarny system komunistyczny.

2010 - W Krakowie zmarła Halina Gryglaszewska, aktorka teatralna i filmowa, reżyserka teatralna, profesor PWST w Krakowie.

2012 – W Londynie zmarł Kazimierz Draczyński, oficer kawalerii w kampanii wrześniowej 1939 r., oficer Armii Krajowej, walczył w Powstaniu Warszawskim. W 2007 r. prezydent Lech Kaczyński nadał mu stopień generała.

2023 – Zmarła Jolanta Wadowska-Król, nazywana „Matką Boską Szopienicką”. W latach 70. jako lekarz pediatra odkryła, że dzieci w robotniczej dzielnicy Katowic zapadają na ołowicę. Dzięki jej staraniom tysiące chorych wysłano do sanatoriów, a władze nakazały zburzenie domów stojących w okolicy huty cynku.

2024 – Zmarł Łukasz Lipiński, wicenaczelny tygodnika „Polityka”, a wcześniej dziennikarz i redaktor „Gazety Wyborczej”.

19 czerwca

1205 - Pod Zawichostem polskie wojska Leszka Białego i Konrada Mazowieckiego pokonały oddziały ruskie księcia halicko-włodzimierskiego Romana, który poległ w bitwie.

1431 - Zakon krzyżacki zawarł przymierze z buntującym się przeciwko Polsce wielkim księciem litewskim Świdrygiełłą, co doprowadziło do trwającej cztery lata wojny polsko-krzyżackiej.

1669 - Zebrana na Woli pod Warszawą szlachta wybrała na króla Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

1768 - Konfederacja barska: Wojska rosyjskie zdobyły Bar.

1926 - W Warszawie odbyła się prapremiera opery „Król Roger” Karola Szymanowskiego.

1930 – Do portu w Gdyni wpłynął zakupiony we Francji (początkowo niemiecki) żaglowiec szkolny „Dar Pomorza”.

1932 - W Antwerpii Janusz Kusociński pobił rekord świata w biegu na 3000 m; jego wynik wynosił 8 minut 18,8 sekundy.

1933 - W Szopienicach (obecnie dzielnicy Katowic) urodził się Janusz Sidło, najlepszy oszczepnik w historii polskiej lekkoatletyki, rekordzista świata, srebrny medalista olimpijski z Melbourne (1956).

1935 - W Krakowie urodził się Krzysztof Litwin, aktor, grafik i malarz.

1943 - Na Pawiaku zmarł zakatowany przez Niemców Jan Piekałkiewicz, ekonomista, działacz Stronnictwa Ludowego, od 1940 r. w SL „Roch”; od sierpnia 1942 r. Delegat Rządu RP na Kraj.

1947 - W ambasadzie polskiej w Londynie zdeponowano ponad 200 kg złota pochodzącego z przedwojennego Funduszu Obrony Narodowej. Przekazali je wbrew woli rządu polskiego na uchodźstwie gen. Stanisław Tatar i płk Marian Utnik, którzy wkrótce potem wrócili do kraju.

1949 – W Warszawie rozpoczął się proces Adama Doboszyńskiego, przedwojennego działacza Obozu Wielkiej Polski i Stronnictwa Narodowego. W 1936 r. zorganizował atak endeckiej bojówki na policję w Myślenicach, w czasie wojny nawoływał do obalenia premiera Sikorskiego i został internowany na Wyspie Węży. W 1946 r. wrócił do kraju, licząc na wybuch nowej wojny. Został oskarżony o współpracę z obcym wywiadem, skazany na śmierć i stracony.

1955 - Na Górze św. Anny odsłonięto pomnik Czynu Powstańczego zaprojektowany przez Xawerego Dunikowskiego.

1955 - W Białymstoku zmarł Romuald Jałbrzykowski, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski (1925-1926), arcybiskup metropolita wileński w latach 1926-1955.

1957 - Reaktywowano krakowski „Znak”, jego redaktorem naczelnym został Jacek Woźniakowski.

1963 - Rozpoczął się I Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu, jego laureatami zostali Ewa Demarczyk i Bohdan Łazuka.

1967 - W czasie VI Kongresu Związków Zawodowych I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka, odnosząc się do wojny na Bliskim Wschodzie, powiedział: "W związku z tym, że agresja Izraela na kraje arabskie spotkała się z aplauzem w syjonistycznych środowiskach Żydów - obywateli polskich, pragnę oświadczyć co następuje: nie czyniliśmy przeszkód obywatelom polskim narodowości żydowskiej w przeniesieniu się do Izraela, jeśli tego pragnęli. Stoimy na stanowisku, że każdy obywatel polski powinien mieć tylko jedną ojczyznę - Polskę Ludową".

1970 - W Zakopanem urodził się Krzysztof Trebunia-Tutka, muzyk, założyciel i lider zespołu Trebunie-Tutki.

1972 - W Muzeum Narodowym w Warszawie otwarto stałą ekspozycję fresków z Faras.

1982 - W Warszawie zmarła Lidia Zamkow, aktorka, reżyserka teatralna, pedagog.

1994 - W Polsce odbyły się wybory samorządowe.

2024 – Zmarła Halina Bortnowska, współzałożycielka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka (w latach 2007-2012 była przewodniczącą), wieloletnia redaktorka miesięcznika „Znak”, założycielka pierwszego w Polsce hospicjum, w stanie wojennym krótko internowana.

20 czerwca

1566 - W więzieniu na zamku Gripsholm w Szwecji urodził się przyszły król Polski Zygmunt III Waza - syn Katarzyny Jagiellonki i księcia Jana Wazy.

1624 – Wojska polskie pod wodzą hetmana Stanisława Koniecpolskiego zwyciężyły nad Tatarami w bitwie pod Martynowem.

1793 - Urodził się Aleksander Fredro, komediopisarz, poeta i pamiętnikarz, autor m.in. "Zemsty" i "Ślubów panieńskich".

1808 - Zmarł Franciszek Ksawery Dmochowski, poeta, publicysta; w czasie powstania kościuszkowskiego kierownik Wydziału Insurekcji w Radzie Najwyższej Narodowej; współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

1815 - W Warszawie uroczyście ogłoszono powstanie Królestwa Polskiego.

1863 - Powstanie styczniowe: przegrana powstańców pod dowództwem gen. Zygmunta Jordana w bitwie pod Komorowem.

1917 - Urodził się Igor Śmiałowski, aktor, przez wiele lat występował na scenach Teatru Narodowego w Warszawie, następnie w Teatrze Komedia i Teatrze Polskim; zagrał w filmach "Miasto nieujarzmione", "Młodość Chopina", "Znachor".

1918 - Urodził się Robert Satanowski, dyrygent, dyrektor artystyczny Teatru Wielkiego w Warszawie (1982-91), wieloletni prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków; w czasie II wojny światowej dowodził oddziałem partyzanckim.

1922 - Wojsko Polskie pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego przejęło część Górnego Śląska przyznaną Polsce decyzją Konferencji Ambasadorów.

1923 - Urodził się Jerzy Nowak, aktor, przez kilkadziesiąt lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie, gdzie m.in. ponad 600 razy wcielił się w postać Hirsza Singera w spektaklu "Ja jestem Żyd z Wesela", występował też w Teatrze im. Słowackiego; w filmie "Ziemia obiecana" stworzył niezapomnianą kreację jako Zucker.

1923 - Zmarł Józef Ostrowski, ziemianin, członek Stronnictwa Polityki Realnej; poseł do rosyjskiej Dumy (1906-10); w latach 1917-18 w składzie Rady Regencyjnej.

1925 - Urodziła się Irena Dziedzic, dziennikarka, prezenterka telewizyjna, stworzyła pierwszy w PRL talk-show "Tele-Echo".

1929 - W Aleppo w Syrii odbyła się ekshumacja szczątków gen. Józefa Bema, które sprowadzono do Polski i złożono w mauzoleum w Tarnowie.

1930 - Urodziła się Magdalena Abakanowicz - rzeźbiarka, która zrewolucjonizowała tkaninę artystyczną, nadając jej formę przestrzenną.

1931 - Urodziła się Urszula Kozioł, poetka, prozaiczka, autorka utworów dramatycznych, felietonistka.

1933 - Urodziła się Katarzyna Łaniewska, aktorka teatralna i filmowa, znana m.in. z serialu "Plebania", wystąpiła także w serialach "Czterdziestolatek" i "Gruby".

1940 - Premier Władysław Sikorski opuścił terytorium Francji, odlatując do Londynu; ewakuacja polskich władz emigracyjnych do Wielkiej Brytanii.

1940 - W Palmirach w ciągu dwóch dni (20-21 czerwca) Niemcy rozstrzelali 378 więźniów z Pawiaka i al. Szucha; wśród nich m.in. Mieczysława Niedziałkowskiego, Macieja Rataja i Janusza Kusocińskiego.

1943 - W Warszawie urodził się Wojciech Gąssowski, piosenkarz, gitarzysta, kompozytor.

1944 - W Warszawie żołnierze oddziału "993/W" Wydziału Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Oddziału II KG AK wykonali wyrok śmierci na Eugeniuszu Świerczewskim, agencie gestapo w wywiadzie AK i bezpośrednim sprawcy aresztowania Komendanta Głównego AK gen. Stefana Roweckiego "Grota".

1944 - Litewska policja, współpracująca z Niemcami, dokonała pacyfikacji polskiej wsi Glinciszki na Wileńszczyźnie, mordując 38 Polaków.

1945 - W Warszawie uruchomiono pierwszą po wojnie linię tramwajową łączącą ul. Kawęczyńską z ul. Wiatraczną.

1954 - W Warszawie urodził się Jan Wołek - malarz, poeta, pisarz i pieśniarz, laureat Studenckiego Festiwalu Piosenki w Krakowie i Festiwalu Artystycznego Młodzieży Akademickiej FAMA; związany z Kazimierzem Dolnym nad Wisłą.

1954 - W Warszawie rozegrano I Memoriał Janusza Kusocińskiego.

1961 - W Nowym Targu urodził się Piotr Cyrwus, aktor, występował w Starym Teatrze w Krakowie, od 2012 r. w Teatrze Polskim w Warszawie; w 1989 r. zagrał główną rolę w przedstawieniu Teatru Telewizji „Do piachu” w reżyserii Kazimierza Kutza; znany m.in. z serialu „Klan”.

1969 - W Hamburgu odbyła się prapremiera opery Krzysztofa Pendereckiego „Diabły z Loudun”.

1970 - Pod zarzutem próby obalenia ustroju aresztowano działaczy „Ruchu”, którzy planowali wysadzenie pomnika i Muzeum Lenina w Poroninie; wśród zatrzymanych przez SB byli m.in. Andrzej Czuma i Stefan Niesiołowski.

1974 - Premiera filmu „Chinatown” w reżyserii Romana Polańskiego.

2002 – Sejm RP przyjął ustawę wprowadzającą bezpośredni wybór wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

2003 - W Maissons-Laffitte zmarła Zofia Hertz - wydawca, współzałożycielka Instytutu Literackiego i „Kultury”, współpracowniczka Jerzego Giedroycia.

2008 - W Warszawie zmarł Piotr Łazarkiewicz, reżyser, scenarzysta.

2010 - Odbyła się pierwsza tura wyborów prezydenckich: Bronisław Komorowski otrzymał 41,25 proc. głosów poparcia, a Jarosław Kaczyński 36,21 proc.; frekwencja 54,94 proc.

2013 - W Nowej Soli zmarł kapucyn ojciec Medard (Stanisław Parysz), kapelan Powstania Warszawskiego.

2022 – W Warszawie zmarł Józef Władysław Walaszczyk – Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, który podczas wojny uratował 53 Żydów.

2024 – Zmarł Andrzej Mularczyk, autor scenariuszy do wielu filmów i seriali, takich jak: „Sami swoi”, „Nie ma mocnych”, „Kochaj albo rzuć”, „Rodzina Połanieckich”, „Dom”, „Droga” oraz „Katyń” (wspólnie z Andrzejem Wajdą).

21 czerwca

1305 - W Pradze zmarł Wacław II z dynastii Przemyślidów, król czeski i polski.

1768 - W czasie kozacko-chłopskiego powstania na Ukrainie, zwanego koliszczyzną, doszło do rzezi w Humaniu, w wyniku której powstańcy zamordowali co najmniej kilka tysięcy szlachty, Żydów i księży unickich.

1791 – Powołano Komisję Policji Obojga Narodów, której zadaniem było nadzorowanie miast królewskich w imieniu Sejmu i Straży Praw.

1807 - Car Aleksander I podpisał w Taurogach zawieszenie broni, które poprzedziło traktat pokojowy z Napoleonem Bonaparte z Tylży. W rezultacie tego porozumienia powstało Księstwo Warszawskie.

1866 - Zmarł gen. Piotr Szembek, jeden z dowódców polskich w powstaniu listopadowym.

1877 - W Krakowie urodził się Ludwik Puget, rzeźbiarz, malarz, historyk sztuki.

1882 - Urodził się Ludwik Kolankowski, historyk, badacz epoki Jagiellonów, profesor Uniwersytetu Wileńskiego i Uniwersytetu Lwowskiego; po II wojnie światowej organizator i pierwszy rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

1885 - Urodził się Janusz Jędrzejewicz, jeden z czołowych przedstawicieli sanacji po zamachu majowym, członek tzw. grupy pułkowników. Był premierem, ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego, posłem oraz senatorem. Wcześniej – podczas I wojny światowej - żołnierzem Legionów Polskich i POW.

1911 - Urodziła się Hanna Malewska, pisarka, autorka powieści historycznych, w latach 1957-73 redaktorka pisma katolickiego "Znak".

1918 - Na Zamku Królewskim w Warszawie odbyło się inauguracyjne posiedzenie Rady Stanu.

1918 - Zmarł Edward Abramowski, socjolog, psycholog, działacz społeczny, teoretyk spółdzielczości; członek II Proletariatu, współzałożyciel PPS.

1928 - Urodził się biskup Alojzy Orszulik; od 1980 r. sekretarz Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski; uczestnik rozmów przygotowujących Okrągły Stół; od 1989 do 1994 r. zastępca sekretarza Episkopatu Polski; w latach 1992-2004 pierwszy biskup diecezji łowickiej.

1945 - Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR w Moskwie ogłosiło wyrok w sprawie aresztowanych przez NKWD przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, wśród skazanych byli m.in. Komendant Armii Krajowej Leopold Okulicki oraz delegat Rządu na Kraj Jan Stanisław Jankowski.

1945 - Urodził się Adam Zagajewski, poeta, prozaik, eseista, krytyk, tłumacz; współzałożyciel "Zeszytów Literackich", autor takich prac jak "Płótna", "Ziemia Ognista", "Ciepło, zimno", "Cienka kreska", "Solidarność i samotność".

1946 - W Poznaniu rozpoczął się proces Arthura Greisera, niemieckiego nazistowskiego zbrodniarza, w czasie II wojny światowej gauleitera tzw. Kraju Warty (Warthegau).

1948 - W Łodzi urodził się Andrzej Sapkowski, pisarz, autor powieści i opowiadań fantasy.

1949 - W Warszawie na Konferencji Architektów Partyjnych ogłoszono, że realizm socjalistyczny będzie obowiązującą doktryną w architekturze; zgodnie z proklamacją rozpoczęto prace nad budową m.in. MDM i placu Konstytucji w Warszawie oraz Nowej Huty.

1951 - W Krakowie zlikwidowana została Polska Akademia Umiejętności.

1971 - W Radomiu urodził się Tomasz Karolak, aktor, znany m.in. z filmu "Testosteron".

1976 - W Londynie zmarł Juliusz Mieroszewski, dziennikarz, publicysta, pisarz, korespondent i współpracownik paryskiej "Kultury".

1990 - Parlamenty RFN i NRD uznały nienaruszalność zachodniej granicy Polski.

1999 - W warszawskim kinie Capitol po raz pierwszy przyznano Orły - Polskie Nagrody Filmowe.

2012 - W Warszawie zmarł Henryk Bereza, krytyk literacki, odkrywca Marka Hłaski i Edwarda Stachury, redaktor miesięcznika "Twórczość".

2024 – Zmarł Józef Buszman, w 1989 r. jeden z założycieli i liderów Związku Górnośląskiego, katowicki samorządowiec.

22 czerwca

1596 - Otwarto Bibliotekę Rady Miasta Gdańska (Bibliotheca Senatus Gedanensis); obecnie to Biblioteka Gdańska PAN.

1789 – Sejm Czteroletni uchwalił przeprowadzenie pierwszego w Polsce spisu powszechnego.

1792 - Na wniosek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego dla upamiętnienia zwycięstwa nad wojskami rosyjskimi pod Zieleńcami ustanowiony został Order Virtuti Militari, przyznawany za męstwo na polu bitwy; pierwsze odznaczenia otrzymało 44 żołnierzy, którzy wyróżnili się w bitwie pod Zieleńcami.

1812 – W Wyłkowyszkach w Księstwie Warszawskim Napoleon Bonaparte w rozkazie dziennym do armii ogłosił „początek II wojny polskiej”, co oznaczało wojnę z Rosją.

1897 - Urodził się Henryk Dobrzański - "Hubal", dowódca Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego, na czele którego prowadził walkę partyzancką z Niemcami do wiosny 1940 r.

1898 - Urodził się Zenon Kosidowski, pisarz, autor książek o religiach i kulturach starożytnych, m.in. "Gdy słońce było bogiem" i "Opowieści biblijnych".

1904 - Urodził się Michał Choromański - pisarz i dramaturg, autor powieści "Biali bracia", "Zazdrość i Medycyna", "Schodami w górę, schodami w dół", "Słowacki wysp tropikalnych", "Skandal w Wesołych Bagniskach".

1906 - W Suchej Beskidzkiej urodził się Billy Wilder, amerykański scenarzysta, reżyser, producent; twórca m.in. "Bulwaru Zachodzącego Słońca", "Pół żartem, pół serio" i "Pocałuj mnie, głuptasie".

1913 - W Warszawie urodził się Władysław Siła-Nowicki, adwokat, żołnierz ZWZ-AK, członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość; więziony przez władze komunistyczne (1947-1956); członek opozycji antykomunistycznej i obrońca w procesach politycznych; prezes Chrześcijańsko-Demokratycznego Stronnictwa Pracy (1990-1992); poseł (1991-1993).

1926 - W Nowej Wilejce urodził się Tadeusz Konwicki, pisarz, reżyser i scenarzysta; autor powieści "Rojsty", "Sennik współczesny", "Wniebowstąpienie", "Kompleks polski", "Mała Apokalipsa", "Kronika wypadków miłosnych" i "Bohiń" oraz filmów "Ostatni dzień lata", "Zaduszki", "Salto", "Jak daleko stąd, jak blisko", "Dolina Issy" i "Lawa".

1935 - W Warszawie zmarł Szymon Askenazy, historyk, dyplomata, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, autor książek "Napoleon a sprawa polska" i "Książę Józef Poniatowski".

1936 - W nocy z 22 na 23 czerwca miał miejsce tzw. najazd na Myślenice, zorganizowany przez działacza Stronnictwa Narodowego Adama Doboszyńskiego, w czasie którego podpalono synagogę i niszczono sklepy żydowskie.

1938 - Walery Sławek został wybrany na marszałka Sejmu RP, zastąpił na tym stanowisku zmarłego Stanisława Cara.

1939 - W Łodzi urodził się Jerzy Grzegorzewski, reżyser teatralny, scenograf, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego w Warszawie w latach 1997-2003.

1941 - Początek operacji "Barbarossa" - atak Niemiec na ZSRR.

1944 – Armia Czerwona rozpoczęła operację "Bagration", która doprowadziła do całkowitej klęski niemieckiej Grupy Armii „Środek” oraz osiągnięcia przez Sowietów linii Bugu, a następnie Wisły.

1945 - W Moskwie rozpoczęło się spotkanie przywódców Polski i Czechosłowacji dotyczące spornych kwestii granicznych.

1946 - W Nowym Sączu urodził się Józef Oleksy, w III RP jeden z założycieli i liderów Sojuszu Lewicy Demokratycznej, w latach 1993-95 i 2004-05 marszałek Sejmu, a od 1995 do 1996 r. premier. Ustąpił po oskarżeniu o kontakty z rosyjskim wywiadem (zarzuty się nie potwierdziły).

1960 - W Gdańsku powstał zespół muzyczny Czerwono-Czarni.

1973 - Urodził się Marcin Dorociński, aktor, związany z warszawskim Teatrem Ateneum; znany m.in. z filmów „Jack Strong”, „Róża”, „Obława”, „Rewers”, „Ogród Luizy”.

1989 - W Warszawie zmarła Halina Mikołajska, aktorka, związana m.in. z Teatrem Narodowym w Warszawie, pedagog warszawskiej PWST; działaczka opozycji demokratycznej, członek Komitetu Samoobrony Społecznej KOR, internowana w stanie wojennym.

2004 - W Warszawie zmarła Anna Zawadzka, w czasie wojny harcerka i uczestniczka Powstania Warszawskiego. Jej bratem był Tadeusz Zawadzki „Zośka”.

2016 - W Warszawie zmarł Andrzej Kondratiuk - reżyser filmowy, scenarzysta i aktor; twórca filmów „Hydrozagadka”, „Wniebowzięci”, „Big Bang”, „Wrzeciono czasu”, „Słoneczny zegar”.

2018 – W Warszawie zmarł Marek Andrzej Karewicz, artysta fotografik specjalizujący się w zdjęciach muzyków jazzowych i rockowych, dziennikarz muzyczny, animator jazzu.

2018 – W Gdańsku zmarła Olga Krzyżanowska, działaczka opozycyjna w czasach PRL, po 1989 r. posłanka, wicemarszałek Sejmu, senator, córka generała Aleksandra Krzyżanowskiego – dowódcy Armii Krajowej na Wileńszczyźnie. (PAP)

jkrz/ miś/