Dziecko z nosem "w telefonie" gorzej się rozwija. Czy jest bezpieczna dawka? [ROZMOWA]

Dzieci spędzają dziś przed ekranami więcej czasu niż kiedykolwiek. Co to robi z ich psychiką?

Ekran oferuje natychmiastową stymulację i szybkie nagrody. Badania American Academy of Pediatrics pokazują, że u przedszkolaków spędzających ponad dwie godziny dziennie przed ekranem wzrasta ryzyko problemów ze snem, zaburzeń koncentracji i impulsywności. Dziecko zamiast uczyć się regulacji, trenuje rozproszenie. Tymczasem interakcja z rodzicem uczy je empatii, koncentracji czy opóźniania gratyfikacji. Dziecko potrzebuje uczyć się relacji z drugim człowiekiem, bo dzięki temu rozwinie w sobie umiejętności miękkie, które w dorosłym życiu pozwolą mu odpowiednio zarządzać myślami, emocjami i zachowaniami. To z kolei umożliwi im osiąganie wyznaczonych celów w życiu zawodowym i osobistym.

Jak ekran wpływa na rozwój mózgu dziecka – zwłaszcza w pierwszych latach życia?

Najbardziej dynamiczny rozwój mózgu przypada na pierwsze trzy lata życia. To czas, kiedy tworzą się miliony nowych połączeń neuronalnych. Do ich budowania potrzebne są bodźce polisensoryczne: ruch, dotyk, kontakt wzrokowy i emocjonalny. Ekran ogranicza to doświadczenie do obrazu i dźwięku, pomijając kluczowe elementy rozwoju. Badania Christakisa wykazały, że każda dodatkowa godzina ekranowa u dziecka poniżej drugiego roku życia koreluje z opóźnieniami w rozwoju mowy i kompetencji społecznych.

Czy nadmiar technologii utrudnia dzieciom rozwijanie empatii, koncentracji i relacji w realnym świecie?

Tak. Empatia powstaje w kontakcie z drugim człowiekiem - dziecko patrzy na twarz rodzica, odczytuje jego emocje i uczy się reagować. Ekran tego nie daje. Badania z University of California pokazały, że dzieci odcięte od mediów na kilka dni poprawiły swoje wyniki w rozpoznawaniu emocji u innych osób. To dowód, że ekran ogranicza, a relacja rozwija umiejętności miękkie, takie jak empatia, koncentracja czy zdolność do budowania więzi.

"Elektroniczny smoczek"

Wielu rodziców przyznaje, że ekran to najłatwiejsza forma "uspokojenia dziecka". Czy to działa jak elektroniczny smoczek?

Rodzice często porównują ekran do elektronicznego smoczka, ale to uproszczenie. Smoczek opiera się na naturalnym odruchu ssania - fizjologicznie reguluje układ nerwowy niemowlęcia i jest zgodny z jego rozwojem. Ekran działa inaczej: odciąga uwagę bodźcami wizualnymi i dźwiękowymi, co uczy unikania emocji zamiast ich przeżywania i rozumienia. W efekcie dziecko nie rozwija mechanizm unikania, który w dorosłości może prowadzić do trudności w radzeniu sobie ze stresem czy frustracją.

Przykład idzie z góry

Dzieci uczą się przez naśladowanie. Jak to, że rodzice sami nie odkładają telefonu, wpływa na najmłodszych?

Zgodnie z teorią społecznego uczenia się Alberta Bandury dzieci uczą się głównie przez obserwację. Jeśli rodzic stale korzysta z telefonu, dziecko uznaje to za normę i powiela zachowanie. Badania nad tzw. technoference pokazują, że gdy rodzic przerywa interakcję z dzieckiem, aby sprawdzić telefon, u dziecka wzrasta poziom frustracji i problemy behawioralne. To oznacza, że zarządzanie własnymi nawykami cyfrowymi przez dorosłych bezpośrednio modeluje rozwój dziecka.

Do 18. miesiąca życia - telefon zakazany

Ile czasu przed ekranem można uznać za "bezpieczne" dla dziecka?

Nie istnieje uniwersalny limit. Amerykańska Akademia Pediatrii zaleca unikanie ekranów do 18. miesiąca życia, poza wideorozmowami. Dzieci w wieku 2-5 lat nie powinny spędzać przed ekranem więcej niż godzinę dziennie, a starsze - około dwóch godzin, pod warunkiem, że nie zastępuje to snu, ruchu ani relacji społecznych. Ważne jest nie tylko „ile”, ale i „jak”, czyli np. wspólne oglądanie i rozmowa z rodzicem to rozwój, samotne konsumowanie treści to rozproszenie.

Długofalowe skutki

Jakie skutki może mieć dzieciństwo spędzone z tabletem w ręku – za 10, 20 lat?

Dzieci wychowane na szybkiej gratyfikacji mogą w dorosłości mieć trudności z koncentracją, większą impulsywność i problemy w budowaniu bliskich relacji, ponieważ uczą się unikania i szukania natychmiastowych bodźców. To zwiększa ryzyko uzależnień behawioralnych i obniża satysfakcję z życia społecznego.

Edukacja coraz częściej przenosi się do sieci. Czy walka z ekranami jest z góry przegrana?

Nie, pod warunkiem że technologia będzie traktowana jako narzędzie, a nie substytut relacji. Ekran może wspierać naukę, jeśli jest używany wspólnie z rodzicem i w określonych ramach czasowych. Problemem nie jest technologia sama w sobie, ale brak równowagi. Jeśli ekran zastępuje ruch, rozmowę i wspólne bycie, staje się zagrożeniem. Jeśli jest dodatkiem do świata offline - może być wsparciem.

Poczucie winy to za mało, muszą być jasne zasady

Jak rodzice mogą radzić sobie z poczuciem winy, gdy nie potrafią ograniczyć dziecku dostępu do ekranów?

Poczucie winy sygnalizuje, że coś wymaga zmiany, ale nie rozwiązuje problemu. Rodzice powinni przełożyć je na działanie: ustalić jasne zasady, wprowadzić rytuały rodzinne bez technologii i samemu modelować właściwe zachowania. Dziecko szybciej akceptuje reguły, gdy widzi, że dorosły także je stosuje.

Jakie trzy kroki warto wprowadzić w domu od zaraz, żeby technologia była wsparciem, a nie zagrożeniem dla rozwoju dziecka?

Po pierwsze - ustalić jasne reguły korzystania z ekranów: kiedy, jak długo i w jakim celu. Po drugie - włączać się we wspólne korzystanie: komentować, tłumaczyć, rozmawiać. Po trzecie - dbać o równowagę: każda godzina przy ekranie powinna być równoważona ruchem, snem i kontaktem z drugim człowiekiem. To wspiera rozwój umiejętności miękkich, które są fundamentem zdrowego funkcjonowania w dorosłości.