"Ten pierwszy raz". Specjalista o tym, jak rozmawiać o inicjacji przed wakacjami [ROZMOWA]

Nadchodzą wakacje, czyli okres, kiedy młodzież najczęściej rozpoczyna współżycie seksualne. W jakim wieku jest teraz ten "pierwszy raz". Jaki jest Pana zdaniem najlepszy? I jak to się zmieniło na przestrzeni ostatnich dekad?

Z danych CBOS (2023) wynika, że średni wiek inicjacji seksualnej w Polsce to 16,9 lat u chłopców i 17,4 u dziewcząt. Dla porównania: jeszcze w latach 90. był to wiek powyżej 19 roku życia. W badaniu HBSC (Health Behaviour in School-aged Children, 2022) 22% piętnastolatków deklarowało, że ma już za sobą pierwszy raz. Systematycznie obserwujemy przesunięcie inicjacji na coraz wcześniejsze etapy życia, co ma związek z wpływem mediów, normalizacją seksualności w popkulturze i brakiem rzetelnej edukacji.

"Najlepszy moment" - kiedy?

Z psychologicznego punktu widzenia "najlepszy moment" nie jest kwestią wieku, lecz gotowości. Młody człowiek jest gotowy jeśli: zna i potrafi zakomunikować swoje granice, nie działa pod presją, rozumie konsekwencje emocjonalne i fizyczne, umie zadbać o swoje bezpieczeństwo, ma wokół siebie dorosłych, którzy nie oceniają, ale rozmawiają.

Presja środowiska

Co decyduje o ich inicjacji seksualnej?

Najczęściej nie biologia, ale psychologia i wpływ środowiska. Z badania IBE (2022) wynika, że powody podjęcia współżycia to najczęściej: chęć pogłębienia relacji (56%), ciekawość (45%), presja rówieśników (27%), potrzeba akceptacji (21%). Często decyzja wynika nie z gotowości, lecz z lęku: że zostanę odrzucony/a, że "wszyscy już to zrobili", że jeśli odmówię, to coś stracę. Dla wielu osób seks staje się środkiem do osiągnięcia celu emocjonalnego: bycia kochanym, ważnym, wybranym.

Stąd młodzież czerpie wiedzę

Jak ta decyzja ma się do wiedzy, jaką mają na temat bezpiecznego seksu? Skąd ją czerpią? I czy to są dobre, bezpieczne i wiarygodne źródła?

Z badań Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (z 2021 roku) wynika, że 78% młodzieży czerpie wiedzę o seksie z internetu, 61% z mediów społecznościowych, a 49% z pornografii. Tylko 34% młodych kobiet rozmawiało z rodzicami o seksie - i to raczej zdawkowo. Jakość tej komunikacji oceniana była średnio na poziomie 2,4–5 w skali 10-stopniowej. Brakuje nie tylko wiedzy, ale i języka. Młodzież nie wie: jak mówić o granicach, jak poprosić o prezerwatywę, jak rozpoznać, że "nie" oznacza "nie", nawet jeśli jest niewerbalne. Seksualność staje się więc zbiorem obrazów i domysłów - a nie relacyjnym doświadczeniem.

Konsekwencje

Jakie konsekwencje może mieć brak wiedzy o współżyciu albo mało wiarygodne źródła?

Brak edukacji seksualnej to nie neutralność. To wielkie ryzyko, chociażby nieplanowanej ciąży. W Polsce rocznie rodzi ok. 900 dziewcząt w wieku 13–17 lat (są to dane GUS z roku 2022). Jest to ryzyko chorób przenoszonych drogą płciową poprzez wzrost zakażeń chlamydią i rzeżączką u osób 15–19 lat. Występuje też ryzyko przemocy seksualnej, ponieważ młodzi nie wiedzą, że brak zgody może być milczeniem, a nie protestem. A gdy inicjacja jest przymusowa, pośpieszna lub niekomfortowa pojawia się też ryzyko traumy emocjonalne. Przykład? 13-latka, która zaszła w ciążę podczas wycieczki szkolnej, nie miała pojęcia, czym jest zabezpieczenie. Uważała, że „pierwszy raz się nie liczy”. Dziś wychowuje dziecko i walczy z objawami depresji.

Trzeba rozmawiać

Jak młodzież się zabezpiecza? Czym się kieruje wybierając antykoncepcję?

Najczęściej używa prezerwatyw, ale bez rozmowy, często "na szybko", bez wcześniejszego ustalenia. Z badań Grupy Ponton (2022) wynika, że 42% młodych osób nie rozmawiało z partnerem o zabezpieczeniu przed pierwszym razem, a 18% przyznało, że nie zabezpieczyło się w ogóle, bo "nie wiedzieli, jak o tym zacząć rozmawiać". Młodzi rzadko kierują się wiedzą medyczną. Częściej lękiem przed oceną, wygodą albo tym, co "słyszeli od znajomych". Zabezpieczenie wymaga decyzji, a decyzja wymaga rozmowy. A jeśli para nie potrafi rozmawiać o antykoncepcji, to nie jest gotowa na seks.

Jaki wpływ ma ten „pierwszy raz” na przyszłe życie seksualne?

Fundamentalny. Badania Smith & Rosenthal (2000) pokazują, że jakość inicjacji przewiduje poziom satysfakcji seksualnej, umiejętność komunikacji w relacjach, zdolność do wyrażania granic, poczucie bezpieczeństwa w bliskości. Jeśli pierwszy raz odbywa się w zaufaniu, ze świadomością i rozmową, wzmacnia to pozytywną narrację o cielesności. Natomiast jeśli jest wymuszony, niewygodny lub zawstydzający - może prowadzić do lęku, unikania bliskości, objawów PTSD lub somatyzacji. To nie jest "tylko seks". To pierwsze spotkanie z własną seksualnością jako faktem, nie teorią. I ono zostaje na długo.

Jak się przygotować?

Gdyby miał Pan, jako psycholog, doradzić młodym osobom jak mają się przygotować do pierwszego razu pod kątem emocjonalnym, to co by im Pan powiedział?

Powiedziałbym: przygotuj się najpierw na spotkanie z sobą, nie z ciałem drugiej osoby. Zadaj sobie pytania: czy tego chcę naprawdę, czy tylko dlatego, że nie chcę zawieść? Czy, jeśli się rozmyślę, umiem to powiedzieć? Czy ta osoba jest dla mnie bezpieczna emocjonalnie, nie tylko fizycznie? Czy mogę o tym porozmawiać otwarcie, przed i po? I najważniejsze: jeśli nie potrafisz o seksie rozmawiać to znaczy, że nie jesteś jeszcze gotowy, by go przeżyć. To nie jest test ani obowiązek. To moment, który zasługuje na spokój, uważność i zgodę. Jeśli ich nie masz - poczekaj. Seks nie ucieka. Twoje bezpieczeństwo może.