Raporty nie kłamią: uczniowie coraz częściej "wypisują się" z religii. Podobne decyzje podejmuje coraz więcej rodziców uczniów szkół podstawowych. Zjawisko narasta, o czym przekonują m.in. nowe raporty CBOS oraz dane pochodzące z fundacji związanych z edukacją i ochroną praw ucznia.
Wątpliwości dotyczące organizacji i przeprowadzania lekcji religii są powszechne, a dodatkowe kontrowersje wywołują zmieniające się propozycje ministra edukacji narodowej. Na początku roku Przemysław Czarnek rozważał wprowadzenie obowiązku uczęszczania na religię lub etykę – z pomysłu się jednak wycofał.
Lekcje religii pojawiły się również w dyskusjach przedwyborczych. Usunięcie religii ze szkół deklaruje Lewica i Koalicja Obywatelska.
Czy uczeń musi chodzić na religię?
Obecnie ani religia, ani etyka nie są w szkołach obowiązkowe. Kwestię nauczania religii reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 roku w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach. Nauczanie religii jest organizowane na wyraźne życzenie rodziców lub pełnoletnich uczniów – zasada ta obowiązuje od września 2014 roku. Rodzic – lub pełnoletni uczeń – może również poprosić o nauczanie etyki.
Uczeń ma do wyboru kilka opcji:
- uczęszczanie wyłącznie na zajęcia z religii,
- uczęszczanie wyłącznie na zajęcia z etyki,
- branie udziału w zajęciach z religii oraz etyki,
- rezygnacja z udziału w zajęciach z religii i etyki.
Szkoły muszą dostosować program nauczania biorąc pod uwagę wyraźną prośbę rodziców (lub dorosłych uczniów) o organizację zajęć religii lub etyki.
Co istotne, religia może być organizowana pomiędzy zajęciami. W takim wypadku szkoła musi jednak zapewnić zajęcia wychowawcze lub opiekę uczniom, którzy na religię nie uczęszczają. Rozwiązania często postulowane przez uczniów i rodziców to m.in. organizacja lekcji z religii na pierwszej lub ostatniej godzinie zajęć lekcyjnych.
Czy ocena z religii wlicza się do średniej?
Oceny z religii i etyki są wliczane do średniej ocen, nie decydują jednak o promocji ucznia do kolejnej klasy. Świadectwo szkolne może zawierać dwie oceny – z religii i etyki – jeśli uczeń uczestniczył w obydwu typach zajęć.
Statystyki – religia, etyka i praktyki religijne młodych
Uczniowie i młodzi dorośli rezygnują z praktyk religijnych. W lipcu 2022 roku ukazał się raport CBOS Polski pejzaż religijny – z dalekiego planu. Z komunikatu omawiającego badania można dowiedzieć się, że: od marca 1992 roku do czerwca 2022 odsetek osób dorosłych określających się jako wierzący spadł z 94% do 84%, zaś praktykujących regularnie (raz w tygodniu lub częściej) z blisko 70% do niemal 42%. CBOS badał również przyczyny zmian podejścia do praktyk religijnych.
Najmłodsi respondenci ankiety, deklarujący spadek zainteresowania religią przyznawali m.in., że:
- nie czują potrzeby praktykowania religii (23%),
- nie wierzą (22%),
- krytycznie odnoszą się do instytucji Kościoła (20%).
Badaniem nadużyć w organizacji zajęć z religii zajęła się m.in. Fundacja „Wolność od religii”, która opublikowała raport z badania ankietowego programu Równość w szkole – działania na rzecz praw mniejszości bezwyznaniowej [ankieta jest dostępna na stronie rownoscwszkole.pl/mapa, dostęp 09.10.2023]. Ankietę otwarto w marcu 2021 roku zbierając anonimowe opinie rodziców i uczniów o różnych typach nadużyć, związanych z organizacją lekcji religii. Jak podaje raport – prawie 57% opinii pochodzi od rodziców.
Religia 2x w tygodniu w środku lekcji. Dziecko ma okienka, nieraz siedzi na korytarzu bez żadnej opieki. Oświadczenia o uczęszczaniu na religię zbierane w połowie września, czyli z góry ustalenie zajęć religii, a nie na wniosek rodziców – to jedna z wielu anonimowych opinii, które znalazły się w raporcie fundacji.
Przyczyny – dlaczego młodzi rezygnują z religii?
Dyskusja o odchodzeniu z religii na rzecz etyki trwa od wielu lat wpisując się w szerszy temat laicyzacji społeczeństwa. Za odchodzenie uczniów od lekcji religii stoją m.in. prywatne wybory światopoglądowe i kontrowersje związane z aferami w Kościele Katolickim. Wyzwaniem jest również brak dobrze wykształconej kadry, która mogłaby podjąć się nauczania religii lub etyki. Uczniowie rezygnujący z zajęć muszą również zmagać się z niekorzystnym układem lekcji – okienkami i koniecznością czekania na zajęcia.